گذری در تاریخ و جاذبه های میدان نقش جهان اصفهان - آسمان فارس

جاذبه گردشگری میدان نقش جهان

میدان نقش جهان با نام تاریخی میدان شاه و پس از انقلاب 1357 ایران با نام رسمی میدان امام، میدان مرکزی شهر اصفهان است که در قلب مجموعه تاریخی نقش جهان قرار گرفته است.

بناهای تاریخی موجود در چهار طرف میدان نقش جهان شامل عالی قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده است که عموماً صندلی عرضهٔ صنایع دستی اصفهان می باشند.

میدان نقش جهان در تاریخ 8 بهمن 1313 به شماره 102 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت 1358 به شماره 115 جزء نخستین آثار ایرانی بود که به عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.میدان نقش جهان اصفهان یا همان میدان امام اصفهان، از میادین زیبا و تاریخی ایران است، میدانی مستطیل شکل به درازای 507 متر و پهنای 158 متر در مرکز شهر اصفهان، میدان نقش جهان در تاریخ 8 بهمن 1313 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت 1358 جزء نخستین آثار ایرانی بود که به عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.

نگاهی بر تاریخ میدان نقش جهان

میدان نقش جهان که بعد از انقلاب اسلامی نام رسمی آن میدان امام شد همانند زنجیری چهار اثر تاریخی بی نظیر را به هم پیوند داده است :مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام اصفهان، سردر قیصریه و بازار قیصریه اصفهان و کاخ عالی قاپو، علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده است که عموما صندلی عرضه صنایع دستی اصفهان است.

پیش از آن که شهر اصفهان به پایتخت ایران در عصر صفوی تبدیل گردد در محل این میدان باغی گسترده وجود داشته است بنام نقش جهان. این باغ همچنین محل استقرار ساختمان های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق قویونلوها بود. در آن زمان بخش میدانی باغ، درب کوشک نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته است.در چهار طرف میدان نقش جهان، بناهای نفیس و ارزشمندی چون مسجد شیخ لطف الله در شرق میدان، مسجد تاریخی امام در جنوب، سردر قیصریه و بازار قیصریه در شمال و کاخ عالی قاپو در غرب ساخته شده است. علاوه بر این بناها، بناهای دیگری نیز در میدان نقش جهان وجود داشته که به تدریج کاربرد خود را از دست داده و از میان رفته اند.

عمارت ساعت (که به کلی تخریب و بنای مسجد شیخ لطف الله جایگزین آن شد)، سرستونهای مرمرین که احتمالا از تخت جمشید شیراز به اصفهان آمده بودند (یکی به چهلستون منتقل شد و دیگری در موزه ایران باستان تهران قرار گرفته است)، 110 عرابه توپ اسپانیایی (غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امامقلی خان) و میله قپق به ارتفاع چهل متر در مرکز میدان (که امروزه به کلی از میان رفته است) از آن جمله می باشند.

امروزه نیز میدان نقش جهان اصفهان یکی از جاذبه های گردشگری اصفهان است که گردشگران خارجی و مسافران ایرانی با شوق از آن دیدن می کنند. این میدان همراه با فضاهای تکمیلی و عناصر مربوط به آن یعنی عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، توحیدخانه، سردر قیصریه و راسته بازارها که صنایع دستی، یادمان ها و سوغات های نقاط مختلف کشور را در خود جای داده است، توانسته از محبوبیت خاصی در میان گردشگران داخلی و خارجی برخوردار گردد.

وجه تسمیه

تا پیش از صفویه، در محل این میدان، باغی به نام نقش جهان وجود داشته است. این باغ، نام خود را از شهری در آذربایجان گرفته که اینک به نام نخجوان خوانده می گردد. حمدالله مستوفی درباره این شهر گفته است:شهری خوش است که آن را نقش جهان خوانند و بیشتر عمارات آن از آجر است پس از مرمت میدان و ابنیه اطراف آن در دوره رضا شاه، نام رسمی میدان به میدان شاه و نام مسجد جامع عباسی نیز به مسجد شاه تغییر یافت. امروزه نام رسمی این میدان، میدان امام یا میدان امام خمینی است.

میدان نقش جهان از دیدگاه مورخان

دیو لافوا ، جهانگرد فرانسوی که در سال 1298 هجری قمری از این میدان دیدن نموده ، در این باره می نویسد :من احتیاجی ندارم که مانند فیثاغورث یونانی در حل مسئله مهمی تلاش کنم ، بلکه کاملاً برای من مکشوف است و می توانم با نهایت اطمینان بگویم که در د نیای متمدن امروز هیچ گونه بنا ئی وجود ندارد که بتواند از حیث وسعت و زیبائی و تقارن عمارات ، شایسته مقایسه با این میدان باشد . این عقیده شخص من نیست ، سایر اروپائیان هم که در فن معماری و مهندسی تخصص دارند با عقیده من همراهند.

پیترو دلاواله ، جهانگرد ایتالیائی نیز اظهار نظر نموده است :دور تا دور این میدان را ساختمانهای مساوی و موزون و زیبا فرا گرفته که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نشده است . درها همه عظیم و دکانها همسطح خیابان هستند و بالای آنها ایوانها و پنجره ها و هزاران تزئینات مختلف ، منظره زیبائی بوجود آورده است.این حفظ تناسب در معماری و ظرافت کار باعث تجلی بیشتر زیبائی میدان می گردد و با وجودیکه عمارتهای میدان ناوو نادر رم بلندتر و غنی تر هستند ، اگر جرات این را داشته باشم باید بگویم میدان نقش جهان را بدلایلی ترجیح می دهم.

پرو فسور هینتس ، ایران شناس معاصر آلمانی درباره میدان نقش جهان چنین می نویسد :میدان در مرکز شهر قرار گرفته است . بنایش موقعی اجرا شده که مشابه آنرا از نظر وسعت و سبک معماری و اصول شهر سازی در مغرب زمین نداریم.شاردان ، جهانگرد معروف و نکته سنج فرانسوی از میدان نقش جهان به عنوان مرکز خرید و فروش یاد میکند.(همشهری ، خرداد 75، 5).

پروفسور، آرتور پوپ ، در کتاب معماری ایران درباره مسجد امام می نویسد :ساختمان احداث این مسجد ، با وجود بی صبری شاه عباس در اتمام آن کار ، به کندی پیش رفت ؛ به طوریکه آخرین پوشش مرمرین آن در سال 1638 میلادی انجام پذیرفت . این اثر تاریخی نما یانگر اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است .(همشهری ، خرداد 75 ،5)کتیبه سردر مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی ، خوشنویس پر آوازه عصر صفوی و مورخ به سال 1025 هجری حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا نموده ، و ثواب آنرا به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهداء نموده است .در ذیل این کتیبه به خط محمد رضا امامی ، کتیبه دیگری نصب شده که بموجب آن از مقام معماری و مهندسی ، معمار مسجد جامع جدید اصفهان (در مقابل مسجد جامع عتیق) یعنی استاد علی اکبر اصفهانی تجلیل شده است .ارتفاع گنبد عظیم مسجد 52 متر و ارتفاع مناره های داخل آن 48 متر و ارتفاع مناره های سردر آن در میدان نقش جهان 42 متر است .قطعات عظیم سنگهای مرمری یکپارچه و سنگابهای نفیس ، مخصوصاً سنگاب نفیس شبستان غربی گنبد عظیم که مورخ به سال 1095 هجری است ، از دیدنیهای جالب این مسجد بی نظیر جهان اسلام است .

عکس میدان نقش جهان

تاریخچه

پیش از آن که شهر اصفهان به پایتختی ایران صفوی برگزیده گردد در محل این میدان باغی گسترده و وسیع وجود داشته است بنام نقش جهان. این باغ همچنین محل استقرار ساختمان های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق قویونلوها بود. در آن زمان بخش میْدانی باغ، درب کوشک نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته است.

در دوران سلجوقیان، دست کم بخشی از باغ نقش جهان بنام به میدان کوشک بوده است. دستگیری برکیارق از سوی برادرش محمود در این میدان رخ داده است. همچنین میدان کوشک، صندلی اعدام محکومان به اعدام و برگزاری برخی از آیین های رسمی همچون جشن نوروز بوده است.

از ابتدای سلطنت شاه عباس اول، سطح میدان در اندازه بسیار عظیمتر از میدان کوشک سابق تسطیح شده و بارها آیین چراغانی و آتش بازی در آن برپا شده است. منابع گوناگون، بنای به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال 1011 قمری دانسته اند. به ادعای خبرگزاری فارس به نقل از سرپرست هیئت حفاری و شناسایی صاحب الامر تبریز احتمال دارد که در بنای این میدان از نقشهٔ میدان حسن پادشاه در تبریز (که توسط همین هیئت در حال حفاری و کشف است) استفاده شده باشد. استاد محمدرضا و استاد علی اکبر اصفهانی، نام دو تن از معمارانی است که میدان را طرح ریزی نموده و آن را به شکل فعلی بنا نهاده اند. نام این دو معمار بر سردر بناهای پیرامونی میدان به چشم می خورد.

فکر تاریخ کرد واهب و گفت شد در کعبه در صفاهان باز

با محاسبهٔ حروف ابجد مصراع دوم این شعر تاریخ اتمام ساخت (1046 قمری معادل 1015 شمسی و 1636 میلادی) به دست می آید. در طول دوران ساخت میدان و پس از آن در سراسر دوران صفویه، میدان زنده و فعال بوده، لیکن در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رسیدگی به میدان خودداری شده است. در ایام سلطنت شاه سلطان حسین، جوی های آب به تدریج راکد شده و آخرین درختان باقی مانده از درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، خشکیده اند.

در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی توجهی قرار گرفت. بخش هایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب شد. بخش هایی نیز از جمله عمارت نقاره خانه در دوره قاجار از میان رفت. از زمان حکومت رضا شاه تا امروز، کار مرمت و بازسازی این ابنیه بطور مداوم ادامه دارد.

ثبت جهانی و ماجرای برج جهان نما

میدان نقش جهان در تاریخ 8 بهمن 1313 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. همچنین این میدان در اردیبهشت 1358 و جزء نخستین آثار ایرانی میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسیده است. طرح موضوع منظر فرهنگی در اجلاس یونسکو برای آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی، و پس از آن ساخت برج جهان نما به ارتفاع 50 متر (در 14 طبقه) در فاصله 700 متری میدان نقش جهان (و در منظر تاریخی و فرهنگی میدان) در سال 1375 موجب شد تا موضوع قرارگرفتن میدان در فهرست میراث درخطر یونسکو برای اولین بار در سال 1380 طرح گردد. سهامدار اصلی این برج شهرداری اصفهان بود و شورای شهر اصفهان در حمایت از شهرداری، دخالت یونسکو را محکوم می کرد.

با اصرار شهرداری بر ادامه کار، یونسکو در سال 2002 بازرسانی را برای بازدید از محل به اصفهان فرستاد. بازرسان یونسکو اعلام کردند میدان نقش جهان را نمی توان منفرد و مجزا از اطراف آن دید. این کارشناسان افزودند خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان مخدوش شده و دولت ایران موظف است نسبت به تعدیل برج جهان نما اقدام نماید. بر همین اساس سازمان یونسکو تا فوریه 2004 به ایران مهلت داد تا نسبت به تعدیل 4 طبقه از برج اقدام نماید.

میدان نقش جهان

جاذبه های میدان نقش جهان

در میدان نقش جهان می توانید برای نگاهی تازه به میدان، سوار برکالاسکه های دور میدان شده و دور تا دور میدان را بازدید نموده و به عمق تاریخ سفر کنید ، ساختمانها و مردمان و ... ار نگاه دیروز ببینید.

از آن دیدنی تر و جالبتر مغازه های اطراف میدان است که سایه بانی بر بالای درب خود دارند و در زیر آن مردان و عظیمانی را نشسته بر صندلی چوبی میبینی که با جان و دل مشغول کار کردن و خلق هنر سنتی و اصیل ایرانی هستند. مردانی که موی خود را در راه حفظ و بقای هنرشان برای این سرزمین سپید نموده اند. از دور بوی عشق و علاقه پیچیده در لابه لای آثارشان را استشمام می کنی و از گاریچی مهربان خواهی که نگه دارد و به پیش استادان و هنرمندان صنعتگر اصفهانی بروی. کمی گپ و گفتگو با آنان هم خستگی از تنشان می زداید و هم کتابی قطور ناخوانده را به دانش و اطلاعاتت می افزایی. علاوه براین این مغازه های پر رنگ و لعاب محلی برای کسب درآمد هنرمندان است که می توانی ظروف و جواهرات و... دست ساز را خریداری کنی. گاهی به نظر هزینه ای که می پردازی گران به نظر می آید اما یادمان باشد که عمری برای ساخت آنها صرف شده است.

بعد از دیدن این صحنه های دلنشین و روح افزا برای کمی استراحت با همراهان خود به یکی از رستورانهای اطراف میدان بروید و از چشیدن طعم لذیذ غذاهای اصفهان لذت ببرید .

دسترسی به مبدان نقش جهان

میدان نقش جهان اصفهان در میدان مرکزی شهر اصفهان واقع شده است و باید از خیابان سپاه به سمت میدان بروید . در روزهای عادی به علت خلوتی خیابان ها ، دسترسی راحت تر می باشد اما در ایام تعطیل و پرترافیک سال ، کمی در رفتن به این میدان باید صبر داشته باشید