تنها سفال با نقش انسان در شهر سوخته کشف شد، وجود شبکه گسترده مبادله کالا در 5 هزار سال پیش همراه با پیکرک های انسانی و حیوانی
به گزارش آسمان فارس، آخرین فصل کاوش در شهر سوخته آبان و آذر 1398 رقم خورد تا تیم باستان شناسان بعد از سال ها کاوش در بخش های مختلف بخش مسکونی این بار به سراغ بخش شرقی منطقه مسکونی شهر سوخته بروند و به یافته های متنوعی از خرده سفال و نقش مهر گرفته تا پیکرک ها و زیورآلات و البته تنها سفال با نقش انسانی در شهر سوخته دست یابند.
حسین مرادی، دکترا باستان شناسی و مسئول کاوش در بخش مسکونی شهر سوخته با اشاره به آن که در آخرین فصل از کاوش در شهر سوخته به دلیل مسائل مالی و سئوالاتی که در ذهن باستان شناسان مطرح بود، کاوش در گورستان شهر سوخته انجام نشد، گفت: با مشورت و نظر سیدمنصور سیدسجادی، کاوش ها را در بخش مسکونی شهر سوخته متمرکز کردیم. هرچند فصل های گذشته که در بخش مسکونی شهر سوخته کاوش داشتیم بخش های مرکزی و شمالی مورد کاوش قرار گرفت و این فرایند حدود 10 سال به طول انجامید و گزارش ها و مقالات کشفیات نیز منتشر شد، اما در آخرین فصل کاوش، بخش مسکونی شرقی و بخصوص لایه های مرتبط با دوره یکم، که دوره شکل گیری شهر سوخته را شامل می گردد را مدنظر قرار دادیم تا بتوانیم به فرایند شکل گیری شهر سوخته و این که چگونه این شهر توانست تبدیل به یک محوطه سکونتی بزرگ در فلات ایران گردد، پی ببریم.
او شرح داد: باتوجه به ترانشه های کوچک که سال های قبل در بخش مسکونی شرقی برای بررسی زده بودیم، کاوش اخیر را با دقت بیشتری شروع کردیم تا بتوانیم بیشترین اطلاعات را از دوره یکم شهر سوخته که 3200 تا 3000 پیش از میلاد را دربرمی گیرد به دست بیاوریم. در کارگاه های کاوش باستان شناسی با حفاری تا عمق چهار و چهار و نیم متر (435 سانتیمتر) از سطح ترانشه پیروز شدیم تا خاک بکر منطقه پیش برویم. این در حالی است که در حفاری های شهر سوخته در بخش مسکونی تا به امروز نتوانسته بودیم به خاک بکر برسیم و این اولین بار بود که حفاری های باستان شناسی تا عمق خاک بکر پیشرفت. لایه نگاری های اولیه و گردآوری اطلاعات، مواد و داده ها انجام شد. در حال حاضر نیز منتظر نتایج تست تاریخ گذاری رادیوکربن هستیم. این بخش به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اجرا شده است. هرچند فکر می کنیم ممکن است نمونه هایی با تاریخ هایی قدیمی تر از 3000 یا 3200 پیش از میلاد نیز به دست آورده باشیم.
این باستان شناس در پاسخ به این سئوال که باتوجه به رسیدن به خاک بکر در بخش شرقی منطقه مسکونی شهر سوخته آیا توانستیم به این پرسش پاسخ دهیم که نخستین ساکنان شهر سوخته چه افرادی بودند، گفت: هنوز به لحاظ ژنتیکی به این پاسخ دست پیدا نکرده ایم اما براساس مطالعاتی که در گورستان انجام شد و مطالعات ژنتیک باستان شناسی بسیار محدودی که روی اسکلت های شهر سوخته انجام شد، می دانیم این آدم ها ارتباط هایی با آسیای مرکزی و جنوب ترکمنستان امروزی داشتند. حتی با ناحیه افغانستان و جنوب آن یعنی بلوچستان و مکران داشتند. حتا این احتمال را می دهیم که از خوزستان و بین النهرین نیز افرادی برای سکونت به منطقه آماده باشد.
آخرین یافته های باستان شناسی شهر سوخته
مرادی در خصوص یافته های آخرین فصل کاوش در بخش شرقی منطقه مسکونی شهر سوخته نیز گفت: مانند همه بخش های شهر سوخته عمده یافته های ما قطعات سفال، پیکرک ، اثر مهر، اشیا و ابزارهای سنگی، ابزارهای چوبی است. پیکرک های بدست آمده، انسانی و حیوانی هستند که بازتاب دهنده سنت های پیکرک سازی آسیای میانه و جنوب ترکمنستان 5 هزار سال پیش و بازتاب دهنده سنت های بومی شهر سوخته و البته چند قطعه که بازتاب دهنده سنت های خوزستان و بین النهرین است. پیکرک های حیوانی بعضا گاو، گوسفند و گراز است و پیکرک های انسانی زن و مرد است. پیکرک های زن ها در حال نشسته و ایستاده است و پیکرک های مردها نیز همان استایل فیگوراتیو شهر سوخته است که ایستاده هستند و بعضا یک شال به دور کمرشان بسته شده. پیکرک های مرد با دستان باز و کشیده که شکل سر و بدن آنها مانند یک مار است که بدنش را افراشته کرده. در عین حال با یکسری مهرهای شروع ایلامی رو به رو شدیم که نقشی از گل های چهار پر را نشان می دهند. این مهرها نشان از ارتباط شهر سوخته با مناطق غربی ایران مانند خوزستان و فارس را در سه هزار سال پیش از میلاد نشان می دهد. همچنین سفال هایی به دست آوردیم که گواهی بر تاثیر فرهنگ های همجوار بر دوره شکل گیری شهر سوخته هستند.
وی با اشاره به کشف تعداد اندکی سفال سالم در بخش شرقی منطقه مسکونی شهر سوخته گفت: این سفال ها بومی شهر سوخته هستند. البته 99% سفال های به دست آمده قطعه سفال هستند و سفال سالم نیستند چراکه این اشیاء در عمق بیش از 4 متری به دست آمده اند و بر اثر فشار خاک شکسته اند. البته در لایه های قدیمی این بخش پیروز شدیم تیرک های چوبی درخت گز را پیدا کنیم که نشانی از سوختگی ندارند اما پوسیده اند. احتمال می دهیم بعد از پایان این دوره و تخریب های اجرا شده آوار زیر خاک دفن و دوره های بعد روی لایه های بعدی شکل گرفته است.
مسئول کاوش در بخش مسکونی شهر سوخته در ادامه از کشف یک قطعه سفال با نقش انسانی خبر داد و گفت: این یافته تنها سفال با نقش انسانی است که در شهر سوخته به دست آمده و ازجمله یافته های نادر به حساب می آید. این سفال نیز متعلق به 5 هزار سال پیش است. این نقش مشابه با نقوش انسانی اسپیدژ در نزدیکی ایرانشهر و بمپور است حتی با برخی از سفال هایی که در پاکستان به دست آمده، شباهت دارد.
مرادی درخصوص آثار بدست آمده از مهرها در بخش شرقی منطقه مسکونی شهر سوخته نیز گفت: آثار روی مهرها بیشتر اشکال هندسی هستند. در عین حال نقوش موسوم به گل های چهارپر که تاریخ آنها به حدود 3 هزار پیش از میلاد بازمی گردد نیز به دست آمد. نقوش گل های چهارپر در همان بازه تاریخی در مناطق دیگری مانند میانرودان، خوزستان، ملیان فارس و حتی عمان برای داد و ستد کالا مرسوم بود. در واقع می توان گفت با یک شبکه گسترده از مبادله کالا در پنج هزار سال پیش روبه رو هستیم که از بین النهرین شروع می شد و کانون آن در فارس بود و حتی تا بلوچستان و پاکستان ادامه می یافت. حوزه فرهنگی که در پیش از تاریخ بین النهرین و خوزستان را به بلوچستان و پاکستان وصل می کرد.
اشیایی باستانی از فرهنگی وسیع
این باستان شناس اظهار کرد: از آن جا که موقعیت شکل گیری شهر سوخته در 5 هزار سال پیش در سیستان و بلوچستان به گونه ای بود که زمین های کشاورزی وسیعی داشت و آب نیز در دسترس بود از این رو این منطقه پتانسیل خوبی برای سکونت و کشاورزی در اواخر هزاره چهارم داشت. از این رو افراد از مناطق مختلف به اینجا آمدند و ساکن شدند. طبیعتا هر یک از این افراد سنت های فکری، عقیدتی و مواد فرهنگی را با خود به شهر سوخته آوردند. چنانکه علاوه بر آثاری که مربوط به مردمان بومی منطقه و ساکنان اصلی شهر سوخته است، سفال ها و اشیایی به دست آوردیم که به احتمال خیلی زیاد از بلوچستان و پاکستان است. همچنین مواد فرهنگی به دست آوردیم که ریشه آن به جنوب آسیای مرکزی مانند کپه داغ، مرو و حتی دوره نمازگاه 3 (جنوب ترکمنستان) بازمی گردد.
به گفته مسئول کاوش در بخش مسکونی شهر سوخته، در لایه های پایینی کاوش های اجرا شده، استخوان های حیوان های بزرگ بخصوص گاو، زیاد است. این یافته ها این احتمال را افزایش می دهند که به دلیل باتلاقی بودن منطقه، نیاز بود تا از حیوان های بزرگتر مانند گاو برای شخم زدن زمین استفاده گردد. این امر نشان از مستعد بودن منطقه برای کشاورزی های گسترده برای جمعیتی کلان را دارد. شکل شهرنشینی، شهر سوخت از 2700 پیش از میلاد شروع و تبدیل به کانون جمعیتی بزرگ در منطقه شد. از همین دوران است که هویت فرهنگی شهر سوخته شکل گرفت و آنچه که به عنوان سنت سفال شهر سوخته می شناسیم شکل و شمایل خود را پیدا کرد. البته در لایه های بالایی کاوش ها مهره های سنگی یک گردنبند را نیز بدست آوریم که باتوجه به آنکه در لایه های بالایی کشف شد قدمت آن به 5 هزار سال پیش نمی رسد.
ایلنا
منبع: گردشبان